³ÉÈËÂÛ̳

Gwyn Griffiths, arbenigwr ar hanes Llydaw a'i phobl, dynnodd fy sylw at gysylltiadau hynod ddiddorol yn ymwneud â dyn o'r enw John Nixon yn allforio glo o Gwm Cynon o tua 1845 ymlaen i'w ddefnyddio mewn purfeydd siwgr yn Nantes, i'r gweithfeydd haearn a dur yn Trignac - cymuned sy'n ffinio a St Nazaire - a darparu tanwydd hefyd i lynges Ffrainc i gyd.

Cysylltiad diddorol arall oedd cyrch a elwir yn Operation Chariot ac meddai Gwyn:

"Yn 1942, un gofid mawr gan Brydain oedd y byddai'r llong ryfel Almaenig, y Tirpitz, yn llwyddo i fynd allan i Fôr Iwerydd, a byddai'r Almaenwyr yn defnyddio'r Doc Normandie yn St Nazaire i'w hatgyweirio.

"Ni lwyddodd y Tirpitz i ddod allan o Fôr y Gogledd fel mae'n digwydd. Penderfynwyd dinistrio'r Doc Normandie, a gwnaed hynny ar Fawrth 28, 1942, drwy hwylio llong o'r enw Campbeltown yn llawn ffrwydron yn erbyn gatiau'r doc a chwythu'r cwbwl lan.

"Dyn o Gaerdydd, Capten W.H.Pritchard o'r Royal Engineers oedd un o ddau gynlluniodd y cyrch a chafwyd dummy run yn nociau'r Barri.

"Gwnaed ffilm am y cyrch Attack on the Iron Coast.er na chydnabyddir mai Llydaw oedd y lle na dewrder y Llydawiaid yn cuddio'r comandos oedd ar y llong ac a lwyddodd i ddianc.

"O'r 611 oedd ar y llong lladdwyd 144. Dihangodd rhai a chymerwyd y rhan fwyaf yn garcharorion rhyfel.

"Un arall o arwyr y cyrch oedd Michael Wynn, seithfed barwn Niwbwrch, a garcharwyd yn Colditz.

"Gwnaeth dewrder y Llydawiaid argraff fawr ar Churchill a de Gaulle a bu hyn yn bwynt bargeinio pwysig i de Gaulle weddill y rhyfel.

"Yr oedd gan de Gaulle feddwl uchel o'r Llydawiaid, oherwydd hyn."