13/07/2007
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 419
Duration: 05:42
Litir 419: Eilean Mhanainn
Uaireannan bidh luchd-ionnsachaidh a鈥 faighneachd dh矛om, 鈥淐arson a tha G脿idhlig na h-脠ireann is G脿idhlig na h-Alba air an sgr矛obhadh an 矛re mhath air an aon d貌igh, ach gu bheil G脿idhlig Eilean Mhanainn a鈥 coimhead cho eadar-dhealaichte?鈥 Uill, 鈥檚 e an fhreagairt sh矛mplidh gun robh a鈥 Gh脿idhlig ann an Alba is 脠irinn air a sgr矛obhadh o chionn fhad an t-saoghail. Aig an 脿m bha iad co-ionann. Chruthaich manaich siostam sgr矛obhaidh dhi, st猫idhichte air Laideann. 鈥橲 ann anns na beagan cheudan a dh鈥檉halbh a nochd G脿idhlig Eilean Mhanainn ann an cl貌 鈥 agus chaidh siostam eile a chleachdadh air a son.
Chan eil mi buileach cinnteach an e sin an st貌iridh gu l猫ir. Tha e doirbh a chreidsinn nach do nochd a鈥 Gh脿idhlig Mhanainneach ann an cruth sgr矛obhte uair no uaireigin ann an eachdraidh fhada an eilein. Ach 鈥 a thaobh riaghladh 鈥 鈥檚 d貌cha gun robh m貌ran dheth sin air a dh猫anamh ann an Lochlannais agus 鈥 脿s d猫idh nan Lochlannach 鈥 ann am Beurla nan Sasannach.
Thairis air na ceudan, cha robh e gu diofar c貌 bha a鈥 riaghladh nam Manainneach 鈥 Lochlannaich no luchd na Beurla 鈥 鈥檚 e G脿idhlig a bh鈥 aig na daoine cumanta. Anns an t-seachdamh linn deug, sgr矛obh grunnan a chaidh don eilean gur e Beurla an c脿nan a b鈥 fhe脿rr leis na h-uaislean ach gur e G脿idhlig a bh鈥 aig c脿ch. Bha muinntir na h-eaglaise mothachail gun robh stuth leughaidh a dh矛th air an t-sluagh 鈥 ann an c脿nan a thuigeadh iad.
Rinn Easbaig Mhanainn 鈥 Cuimreach air an robh John Phillips 鈥 eadar-theangachadh de leabhar 霉rnaighean tr脿th san t-seachdamh linn deug. Chruthaich e siostam litreachaidh airson sin nach robh st猫idhichte air G脿idhlig na h-脠ireann no G脿idhlig na h-Alba. Ach cha do nochd sin ann an cl貌 aig an 脿m. Ann an seachd ceud deug 鈥檚 a seachd (1707), nochd a鈥 chiad leabhar ann an cl貌 鈥 Prionnsabalan is Dleastanasan Cr矛osdachd. 鈥橲 e an t-Easbaig T貌mas Wilson a bh鈥 air c霉l sin. Agus th貌isich esan pr貌iseact m貌r 鈥 eadar-theangachadh a鈥 Bh矛obaill.
Nochd am B矛oball Manainneach ann an seachd ceud deug, seachdad 鈥檚 a c貌ig (1775) 鈥 agus bha an siostam sgr矛obhaidh aca st猫idhichte an uair sin. Ach cha b鈥 ann gun str矛 a nochd am B矛oball. Nuair a bha mi anns an eilean, chaidh innse dhomh mu chl猫ireach a bha a鈥 siubhal ann am b脿ta leis an sgr矛obhainn gu l猫ir airson a鈥 Bh矛obaill. Bha e air an t-slighe chun a鈥 chl貌-bhualadair. Chaidh am b脿ta air na sgeirean. Ach fhuair an cl猫ireach gu s脿bhailte don chladach, agus e a鈥 cumail na sgr矛obhainn tioram os a chionn!
Mar a bha na G脿idheil ann an Alba is 脠irinn, bha na Manainnich uabhasach d猫idheil air ce貌l. B鈥 e an fhidheall an ionnstramaid a bu chumanta a bh鈥 aca. Ann am meadhan a鈥 gheamhraidh 鈥 eadar an t-aonamh latha fichead dhen D霉bhlachd agus an siathamh latha dhen Fhaoilleach 鈥 bhiodh c猫ilidhean is dannsaidhean ann a h-uile oidhche. B鈥 e sin Yn Kegeesh Ommidjagh 鈥 an Ceala-deug Amaideach!
Ann an seachd ceud deug, seasgad 鈥檚 a c貌ig (1765), chaidh uachdranachd an eilein a thoirt air falbh bho Dhi霉c Athall gu Cr霉n Bhreatainn. Agus, 脿s d猫idh sin, thug na h-霉ghdarrasan Breatannach smachd air a鈥 ch霉iltearachd a bha st猫idhichte anns an eilean. Chaidh marsantaich Shasannach a dh鈥檉huireach ann. Ach bha cr矛onadh san eaconamaidh. Agus dh鈥檉halbh m貌ran dhen t-sluagh a-null thairis. Rinn an d脿 rud sin cron m貌r air a鈥 ch脿nan.
Ach cha robh i deiseil airson leigeil suas an de貌. Agus, gu dearbh, tha i a鈥 dol am meud a-rithist san latha an-diugh.
Faclan na Litreach
Abairtean na Litreach
Puing-ch脿nain na Litreach
Gn脿ths-cainnt na Litreach
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.