成人论坛

Ceir sawl fersiwn o'r stori sut yr hawlwyd yr ardal hon gan y m么r. Tan tua'r 17eg Ganrif, enwyd y tir coll yn 'Maes Gwyddno'. Dywed y chwedl gynnar hon i'r tir gael ei foddi pan ganiataodd offeiriades ffynnon y tylwyth teg i'r d诺r orlifo.

Ond enw'r tir yn y chwedl sy'n gyfarwydd inni heddiw yw Cantre'r Gwaelod, - tir yn ymestyn rhyw 20 milltir i'r gorllewin o'r arfordir presennol i fewn i'r hyn a elwir heddiw yn Fae Ceredigion. Yn nyddiau'r chwedl, c芒i'r ardal hon ei rheoli fel rhan o Deyrnas Meirionydd gan Gwyddno Garanhir, a anwyd tua 520 OC.

Dywedir bod y tir hwn yn hynod ffrwythlon, gymaint felly nes yr ystyriwyd un erw yma yn werth pedair erw yn unrhyw le arall. Y broblem oedd bod y tir yn dibynnu ar forglawdd i'w amddiffyn rhag y m么r. Roedd llifddorau yn y morglawdd a g芒i eu hagor ar lanw isel i ddraenio d诺r o'r tir, a'u cau wrth i'r llanw godi.

Y drychineb

Un noson, tua 600 OC, fe gododd storm o'r de-orllewin, gan yrru llanw'r gwanwyn yn erbyn y morglawdd. Roedd y gwyliwr penodedig, Seithennyn, a oedd yn yfwr trwm ac yn gyfaill i'r Brenin, mewn parti ym mhalas y Brenin ger Aberystwyth. Mae rhai yn dweud iddo syrthio i gysgu oherwydd iddo yfed gormod o win neu ei fod yn rhy brysur yn cael hwyl i sylwi ar y storm ac i gau'r llifddorau.

Cafodd gatiau'r dwr eu gadael ar agor, a rhuthrodd y m么r i mewn i foddi tir y Cantref, gan foddi dros 16 o bentrefi. Llwyddodd y Brenin a rhai o aelodau ei lys i ddianc trwy redeg i ddiogelwch ar hyd Sarn Cynfelin; gorfodwyd i Gwyddno Garanhir a'i ddilynwyr adael y tir isel ac ennill bywoliaeth dlotach ar fynyddoedd ac yn nyffrynnoedd Cymru.

Y ddiod ar fai?

Mae fersiwn arall, mwy masweddus, yn mynnu mai Brenin lleol ar ymweliad oedd Seithennyn, a oedd, ar adeg y storm, 芒'i fryd ar ddal sylw'r forwyn brydferth Mererid, oedd yng ngofal y llifddorau. Gan i Seithennyn fod yn llwyddiannus yn ei berwyl, doedd Mererid, felly, ddim yn gallu cau'r gatiau, a boddwyd y tir.

Mae'r chwedl wedi ysbrydoli nifer o gerddi a chaneuon drwy'r oesau. Credir iddi gael ei chrybwyll gyntaf yn Llyfr Du Caerfyrddin, llyfr a ysgrifennwyd 750 o flynyddoedd yn 么l. Ysgrifennwyd y Llyfr Du, a enwyd ar 么l lliw ei glawr, yn 1250, a chynhwysai gerddi a deunydd llawer h‏欧n, yn ymwneud 芒 digwyddiadau o ganrifoedd ynghynt, gan gynnwys cerdd am Cantre'r Gwaelod.

Enw'r gerdd yw "Boddi Maes Gwyddno", ac mae'n rhoi'r fersiwn gynnar o'r stori lle mae'r forwyn Mererid yn gyfrifol am beidio 芒 chau'r gatiau, gan adael i'r dilyw foddi'r tir.

Cofnod y gerdd

Y gerdd 'Boddi Maes Gwyddno' yw un o'r enghreifftiau gorau o farddoniaeth ganoloesol Gymraeg, yn cynnwys tribannau tynn a chynnil gydag odl fewnol a chynghanedd. Mae'r pedwar pennill agoriadol isod.

Seithennin, saf-di allan,
ac edrychwyr-di faranres
m么r. Maes Gwyddnau ryd枚es.

Boed emendigaid y forwyn
a'i hellyngawdd gwedi cwyn,
ffynnon fynestr m么r terwyn.

Boed emendigaid y fachdaith
a'i gollyngodd gwedi gwaith,
ffynnon fynestr m么r diffaith.

Diaspad Fererid y ar fan caer;
hyd ar Dduw y'i dodir.
gnawd gwedi traha dranc hir.

Pa fersiwn bynnag o'r chwedl a ddewiswch, fe ddywedir, os gwrandwch chi'n astud, y gallech glywed clychau'r ddinas goll yn canu o dan y d诺r, yn enwedig ar foreau Sul tawel, ac yn arbennig os ydych chi yn Aberdyfi, sy'n enwog mewn chwedloniaeth Gymreig, fel y lle agosaf ar dir sych i Gantre'r Gwaelod. Daeth y g芒n 'Clychau Aberdyfi' yn boblogaidd yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg mewn neuaddau cyngerdd.

Tystiolaeth ddaearyddol

Dywedir bod Cantre'r Gwaelod yn gorchuddio llawer o'r iseldir sydd bellach o dan Fae Ceredigion, ac mae nifer o nodweddion daearyddol yn gysylltiedig 芒'r chwedl. Mae'r sarnau, cribau sengl filltiroedd o hyd, sydd yn rhedeg ar ongl sgw芒r i'r lan, wedi eu lleoli rhwng bob un o aberoedd y pedair afon yng ngogledd y Bae. Dywed y chwedl bod y cribau'n weddillion sarnau a adeiladwyd er mwyn sicrhau ffordd i gyrraedd y tir mawr presennol ar lanw uchel, ond mae'n debyg mai gweddillion marianau rhewlifol ydyn nhw - wedi eu ffurfio o ro, clai, tywod a meini a adawyd ar 么l wrth i'r rhewlifau doddi ar ddiwedd yr Oes I芒 ddiwethaf.

Yn ei 'Topographical Dictionary of Wales' (1833), nododd Samuel Lewis un arall o nodweddion Bae Ceredigion, a oedd i'w weld ar lanw isel iawn. Casgliad o gerrig mawrion a chreigiau yw Caer-Wyddno, saith milltir allan yn y m么r, i'r Gorllewin o Aberystwyth. A yw'n bosibl mai hwn oedd union balas y Brenin anffodus, oedd yn mwynhau parti tra roedd ei deyrnas yn boddi?

Chwedlau tebyg mewn gwledydd eraill

Credir bod nifer o'r chwedlau byd-eang sy'n s么n am foddi neu lifogydd yn cyfeirio at y newidiadau sylweddol mewn ffurfiau tir ar 么l yr Oes I芒 ddiwethaf. Rhwng 17,000 a 7,000 o flynyddoedd yn 么l toddodd capiau i芒 anferth dros Ogledd Ewrop a Gogledd America, gan achosi llifogydd a chodi lefelau'r m么r o dros 100 metr. Cafodd 25 miliwn o filltiroedd sgw芒r eu boddi gan y tonnau, ac er bod y newidiadau yn rhai graddol yn gyffredinol, byddai'n cyndadau wedi byw mewn amgylchfyd cythryblus a bregus.

Moeswers

Credir i'r straeon yma gael eu trosglwyddo o genhedlaeth i genhedlaeth er cof am yr amserau coll hynny, ac maen nhw wedi rhoi bodolaeth i amrywiol chwedlau sy'n s么n am golli tiroedd oherwydd boddi'r arfordir a chodiad yn lefelau'r m么r. Wrth gynnwys brenin o'r 6ed ganrif, mae stori Cantre'r Gwaelod fel petai wedi ei lleoli dipyn yn fwy diweddar, ond mae'n profi sut mae newidiadau yn y byd naturiol yn bwydo'r dychymyg, ac yn rhoi bodolaeth i chwedlau a glywir ar yr aelwyd.

Mae amrywiol fersiynau'r stori hon i gyd wedi eu seilio ar golli ardal a oedd unwaith mor ffrwythlon, ond mae'r fersiynau gwahanol geir ar hyd yr oesau yn arwydd gwerthfawr o'r newid mewn gwerthoedd cymdeithasol drwy gydol hanes. Mae'r fersiynau cyntaf yn rhybuddio am ganlyniad tynnu sylw oddi ar ddyletswydd oherwydd trachwant, tra bod chwedlau mwy diweddar wedi dod yn ffordd i hybu dirwest - dewis poblogaidd ymhlith capelwyr Cymreig - gan rybuddio am ganlyniad y ddiod feddwol.

Profi'r chwedl?

Mae'r chwedl yn cadw'r stori'n fyw ym meddyliau'r bobl, fel y gwna'r enwau a briodolir i nodweddion daearegol, rhai ohonyn nhw'n cyfeirio at gymeriadau o'r stor茂au. Nid oes amheuaeth wyddonol bod ardaloedd o dan Fae Ceredigion wedi bod yn goediog a phoblog tua 7,000 mlynedd yn 么l. Ond hyd yn ddiweddar iawn, mae'n debyg mai'r cyfeiriadau hyn mewn chwedlau oedd yr unig 'brawf' bod Cantre'r Gwaelod wedi bod yn dir uwchben y m么r yn 600 OC.

Bellach, mae'n bosib y bydd datblygiadau mewn technoleg fodern yn golygu y gallwn ddod o hyd i leoliad Cantre'r Gwaelod. Yn 2003, daeth gwyddonwyr o Brydain o hyd i dechneg sganio sy'n medru creu map o wely'r m么r i ddangos lle gallai pobl fod wedi byw oddi ar arfordir presennol Cymru.

P'un ai yw Bae Ceredigion yn cael ei archwilio ai peidio, mae chwedl Cantre'r Gwaelod yn dystiolaeth o diroedd coll Cymru, ac yn ffynhonnell amrywiaeth o straeon sy'n galaru colli Cantre'r Gwaelod.