³ÉÈËÂÛ̳

Dyma beth rhyfedd i chi. Fe ges i fy magu ar gyrion gogleddol Caerdydd. Roedd ein cartref yn yr un etholaeth a rhannau goludog tref Caerffili ac ambell i bentref ar gyrion Casnewydd. Pa etholaeth oedd honno? Caerffili? Gogledd Caerdydd? Casnewydd? Na, Na ac Na eto. Roeddwn yn byw yn hen etholaeth Y Barri, creadigaeth ryfedd a rhyfeddol y comisiwn ffiniau.

Roedd yr etholaeth honno'n cynnwys y rhan fwyaf o erwau ffrwythlon Bro Morgannwg a thref y Barri gyda chwt cul yn amgylchynu'r brifddinas ac yn cyrraedd y môr rhwng Caerdydd a Chasnewydd. Roedd y cwt hwnnw yn cynnwys rhai o gymunedau mwyaf cefnog Cymru. O ganlyniad, etholaeth Y Barri oedd cadarnle mwyaf y Ceidwadwyr Cymreig.

Yn anffodus i'r Torïaid yn 1974 collodd ei chwt a rhedodd i ffwrdd. Ar ôl naddu etholaeth oedd yn hynod ffafriol i'r Ceidwadwyr fe waneth y comisiwn ffafr a Lafur wrth bennu ffiniau etholaeth newydd Bro Morgannwg. Trwy hollti Penarth o weddill y Fro crëwyd sedd oedd yn hanner gwledig, yn hanner trefol ac yn hynod ymylol.

Enillodd Llafur y Fro am y tro cyntaf ers 1951 mewn isetholiad cofiadwy yn 1989 pan gurodd yr aelod seneddol presennol John Smith y Ceidwadwr lliwgar Rod Richards

Dyw gwasanaeth Mr Smith ddim wedi bod yn ddi-dor. Methodd Llafur gadw llygad ar y bel yn etholiad 1992 gan feddwl bod mwyafrif John o 6,028 yn ddigon i warantu buddugoliaeth. Mae'n ymddangos bod y Torïaid o'r un farn. Yn lle enwebu un o'r mawrion lleol dewiswyd Walter Sweeney, gwr heb unrhyw gysylltiad â Chymru. Mae Walter yn ddyn dymunol a gweithgar ond byddai neb yn honni ei fod yn gyllell arbennig a siarp. Roedd hi'n dipyn o sioc felly pan gurodd John Smith o drwch blewyn.

Gyda mwyafrif o 19 doedd dim gobaith i Walter wrthsefyll swnami Llafur 1997. Fe aeth yntau yn ôl i Swydd Efrog a John Smith yn ôl i San Steffan. Enillodd Llafur yr etholaeth yn weddol handi yn yr etholiadau dilynol ond erbyn 2005 roedd mwyafrif John Smith wedi dirywio i 1808. Aeth pethau o ddrwg i waith yn etholiad y cynulliad gyda Jane Hutt yn crafu mewn gyda mwyafrif o 83. Does dim dwywaith yn fy meddwl i y byddai hi wedi colli pe bai Alun Cairns wedi ymgeisio am y sedd.

Ond nid ar y sedd cynulliad mae llygaid Alun ond ar y sedd seneddol. Mae'n debyg o'i hennill hefyd os nad oes 'na newid sylfaenol yr hinsawdd wleidyddol. Mae gan John Smith bleidlais bersonol gref oherwydd ei waith caled i sicrhâi datblygiad y ganolfan hyfforddi filwrol yn Sain Tathan ond go brin y bydd hynny'n ddigon i wrthsefyll ton Geidwadol. Os ydy David Cameron yn Brif Weinidog mae'n werth betio y bydd Alun Cairns yn eistedd ar y meinciau y tu ôl iddo fe.

Mae 'na un peth bach arall gwerth nodi am Fro Morgannwg. Am ddegawdau roedd arfordir y De-ddwyrain yn dir creigiog ac anffrwythlon i Blaid Cymru. Bro Morgannwg oedd yr eithriad. Yn Ninas Powys i ddechrau ac yna yn rhai o wardiau'r Barri adeiladwyd sylfaen gadarn mewn llywodraeth leol. Mae hynny'n cael ei adlewyrchu yn etholiadau'r cynulliad. Yn 2007 derbyniodd ymgeisydd Plaid Cymru bron i bum mil o bleidleisiau. Does 'na ddim arwydd hyd yma bod y patrwm hwnnw yn ymestyn i etholiadau seneddol. Gyda'r ornest rhwng y ddwy blaid fawr yn un agos a ffyrnig y tro nesaf mae'n debyg y bydd y wasgfa ar Blaid Cymru mewn etholiadu seneddol yn parhau.

• Llyfrnodi gyda
• |
• |
• |
• |
• - Beth yw hwn?