'Y Kenfig Hill and District Music and Arts Society', o 1967 hyd at 1971 sicrhaodd fod manylion am yr hen 'Tramroad' yn cael eu cofnodi. Ceir hanes eu gwaith mewn pamffled diddorol 'An article on the Dyffryn Llynfi and Porthcawl Railway in Kenfig Hill' gan John Flint, trefnydd y prosiect, ac mae hanes y rheilffordd wedi ei gofnodi mewn llyfr gyhoeddwyd yn 1987 'D.L.P.R. The Story of a Railway and its background' gan Brynmor James.
Syniad gwreiddiol y 'Tramroaders' oedd cofnodi, ar ffurf lluniau, llwybr yr hen reilffordd dros yr 16 milltir o Borthcawl i Faesteg, ond tyfodd y prosiect. Cafwyd cynhorthwy gan y Fyddin Diriogaethol a ddefnyddiodd "Mine Detector" i chwilio am unrhyw ddarnau haearn oedd ar 么l. Dyna sut y cafwyd y darnau cyfan o reiliau sydd yn awr ar y cei ym Mhorthcawl ac yn Llyfrgell y P卯l. Yn eu hadroddiad gallwch synhwyro'r wefr pan ffeindiwyd y darn cyntaf o reilen gyfan 3'10" o hyd ac yn pwyso 50 pwys gerllaw Waun Bant, Mynydd Cynffig. Erbyn diwedd y prosiect casglwyd dros ddwy dunnell o ddarnau haearn bwrw ac maent yn awr, ynghyd 芒'r lluniau a dynnwyd, a chofnodion y prosiect, yn yr Amgueddfa Genedlaethol yng Nghaerdydd.
Cyflwynwyd cais gerbron y Senedd ar y 10fed o Fehefin 1825 i sefydlu y D.L.P.R. Gwerthwyd siars am 拢100 yr un, a chodwyd 拢40,000 cyn dechrau'r gwaith. Yn ddiweddarach roedd hyd yn oed Benjamin Disraeli yn dal gwerth 拢3000 o siars yn y cwmni. Yn un o'i lythyrau mae Iolo Morganwg ar 26ain Medi 1851, yn annog ei fab Taliesin i geisio am swydd ar y dramffordd.
Dyma rai o'r rheolau oedd yn gynwysedig yn y ddeddf. Rhaid cael waliau 6 troedfedd o uchder bob ochor i'r dramffordd wedi eu gwneud o gerrig a mortar, gyda 15 llath rhwng y ddwy wal. Yn y mannau lle roedd dau drac, er mwyn i'r tr锚nau basio ei gilydd, roedd y lled i fod yn 30 llath. Rhaid oedd cael dau lwybr, un i'r ceffylau yng nghanol y trac a'r llall wrth yr ochr i'r haliwr gerdded. Roedd y trac yn 4 troedfedd 6 modfedd o led.
Cafwyd trafferthion mawr ar y dechrau gyda'r rheiliau haearn bwrw yn torri dan bwysau'r cerbydau. Tynnwyd y cerbydau gan dri cheffyl, gyda'r haliwr yn eu harwain a bachgen yn gweithio fel breciwr. Y dull a ddefnyddiwyd i arafu'r tr锚n ar fan serth oedd rhoi "sprag", baryn haearn neu bren yn yr olwyn fel ei bod yn cloi. Byddai'r olwyn yn sglefrio ar hyd y lein yn arafu'r cerbydau ond hefyd yn gwneud cryn niwed i'r rheilffordd.
Yn 么l y cofnodion mae'n debyg i'r rhan isaf o'r rheilffordd o Borthcawl i fyny gael ei gwblhau cyn y rhan uchaf o Faesteg i lawr. Cafwyd cyfreithiau lleol i ddiogelu'r trac e. e. Anyone damaging the track shall be subject to transportation for seven years. " The times for using the tramroad shall be - in summer from 4am to 9pm, in winter from 6am to 6pm.
Ar y dechrau, porthladd syml iawn oedd ym Mhorthcawl, a dioddefodd ar hyd ei oes o'r ffaith ei fod yn le peryglus iawn i fynd i fewn ac allan ohono ar dywydd garw, a chollwyd sawl llong a bywyd ar greigiau Tusker gerllaw.
Am weddill yr hanes, rhaid i chi ddarllen y llyfr a'r bamffled gofnodwyd uchod, ond diolch i'r "Tramroaders" am y gwaith clodwiw.
Cyfnod y D.L.P.R. oedd o 1825 - 1861. Yr adeg yma Merthyr oedd, canolfan gwaith haearn Ewrop, doedd, Porthcawl ddim yn bod ond yr oedd lle o'r enw Pwll Cawl. Rydych yng nghyfnod y tollbyrth a "Therfysgoedd Rebecca". Y ffordd orau i gario unrhyw beth i fyny'r cymoedd oedd ar gefn asyn. Felly bwriad rheolwyr oedd cael ffordd hwylus gael cynnyrch glo, calch a haearn cwm Llynfi i lawr at y m么r.
Tom Price
听
